امّت (مفردات‌نهج‌البلاغه)امّت یا امّه (به ضم الف و فتح میم) یکی از مفردات نهج البلاغه، به معنای گروه و جماعت متشکل می‌باشد که در بیان حضرت علی (علیه‌السلام) در نامه‌اش به مالک اشتر، معرفی لشکر ابلیس و در خطابش به رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پس از دفن حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها)، این کلمه، مورد استفاده قرار گرفته است. ۱ - مفهومشناسیامّت یا امّه (به ضم الف و فتح میم) به معنای گروه و جماعت متشکل آمده است؛ این کلمه از «امّ» به معنی قصد است. راغب در مفردات گوید: امّت هر جماعتی است که یک چیز، آن‌ها را متحد کند. [۱]
راغب اصفهانی، أبو القاسم حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ص۸۷، دمشق و بیروت، دار القلم، الدار الشامیة، چ اول، ۱۴۱۲.
مانند: دین یا زبان یا مکان مثلاً: در آیه‌ی «قالَ ادْخُلُوا فِی اُمَمٍ قَدْ» وجه مشترک شرک و کفر است.• این کلمه در نهج البلاغه پیوسته در معنی فوق به کار رفته است. ۲ - کاربردهادر میان خطبه‌ها و نامه‌های نهج البلاغه حضرت امیر (علیه‌السلام) در مواردی از کلمه استفاده نموده است که عبارتند از: ۲.۱ - عهدنامه مالک اشترآن حضرت (علیه‌السلام) در فرمان مالک چنین فرموده است: «فانّی سمعت رسول الله صلی اللّه علیه و آله و سلّم یقول فی غیر موطن: «لن تقدّس امّة لا یؤخذ للضعیف فیها حقّه من القوی غیر متتعتع؛ هرگز پاک نشود امّتی که حق ضعیف در آن بدون زحمت از قوی گرفته نشود.» ۲.۲ - اهل بیت پیامبرو در رابطه با اهل بیت (علیهم‌السّلام) می‌فرماید: «لا یقاس بآل محمد (صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلّم) من هذه الامّة احد؛ کسی از امّت اسلامی به آل محّمد (علیهم‌السّلام) قیاس نمی‌شود.» ۲.۳ - معرفی لشکر ابلیسامام (علیه‌السلام) در بیانی دیگر درباره‌ی ابلیس فرموده‌اند: «فان له من کل امّة جنودا و اعوانا و رجلا و فرسانا؛ برای شیطان از هر امتی لشکریان و یاران و پیادگان و سواران است.» یعنی فریبکاران هر امت یاران شیطانند، مرا از پیادگان و سواران چنان‌که در قرآن مجید نیز آمده، ظاهرا آن‌هایی هستند که تند یا کند فریب می‌دهند. ۲.۴ - اظهار گلایه از امّت نبویو بعد از دفن فاطمه (علیهاالسّلام) خطاب به رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) چنین فرمود: «و ستنّبئک ابنتک بتضافر امتّک علی هضمها؛ به زودی دخترت به تو خبر می‌دهد از اجتماع امت تو به ظلم او.» معلوم است که امام (علیه‌السلام) از ظلم امّت می‌نالد. • جمع امّة، امم است چنان‌که آن حضرت فرموده است: «و لقد اصبحت الامم تخاف ظلم رعاتها و اصبحت اخاف ظلم رعیّتی؛ امت‌ها همه از ظلم حاکمان خود می‌ترسند ولی من در حدّی قرار گرفته‌ام که از ظلم رعیّت خود می‌ترسم.» ۳ - پانویس۴ - منبع• قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «امّه»، ص۷۶-۷۷. |